Accueil  >Histoire > Cartulaire > Glossaire

GLOSSAIRE POUR L'INTELLIGENCE DES DOCUMENTS LATINS


(Nous avons négligé de comprendre dans le présent Glossaire un grand nombre de mots appartenant à la basse latinité mais dont le sens nous a paru trop facile à saisir, pour qu'il fut utile d'en donner l'explication).

A

Actemptando
pour attempando, nuire, porter atteinte
Actor, représentant, procureur. - Sindici seu actores universitatis hominum dicti loci
Ademprivis, eaux mortes, lac, étang. - Pro pascuis sive padoenchis et ademprivis concessis,
Adjornari ou ajornari, ajourner, citer. - Locum et honorem adjonari volumus.
Adjornatoria littera, lettre d'ajournement
Albar, saule, arbre. - Quod scinderet aliquod albar prope radicem
Albareda, lieu planté de saules,
Albarède. - Plures tale essent facte cotidie in albaredis hominum dicti loci,
Aliquotiens pour aliquoties, quelquefois,
Alquetum, naphte?. - Quod dicta mequeta sit medietas de alqueto, 
Amparator, possesseur, usurpateur. - Promisit bonam et firmam guirenciam de omnibus amparatoribus ex parte dominationis et heredis de predictis terris, 
Anata, aneta ou anedeta, canards, - Decimam de gallinatis, anatibus et bacivis, 
Ancer pour anser, Oie, 
Anhizium, laine d'agneau d'un an. - Sit ausus mesclare cum lana magenca pelatam anhizium seu bezanhizium, 
Aparelhamentum, apprêt, vêtement, ajustement. - Sartor de ceda et aliis aperalhamentis, 
Apositio pour oppositio, opposition, 
Appeciare pour appreciare, vérifier,
Apprisia, enquête. - Apprisiam de et super saisinis turbisque predeclaratis fecisset, 
Aprenticinus, aprenti. - Quod nullus juvenis aprenticinus seu addicens ministerium quod cumque, 
Apuntare, appointer, rendre un jugement préparatoire ou interlocutoire. - Dictus dominus judex apuntavit quod dictus de Massoco probet ac fidem faciat de dicto consensus 
Arca, gaule. - est nimis arca et brevis, 
Arquejare, battre la laine - Quilibet genus lanarum arquegetur per se ad partem, 
Arquejator, batteur de laine. Quod omnes arquejatores lane teneantur jurare quod ipsi non mesclabunt cum eorum arcu aliquo modo de predictis lanis, 
Asserium,
acier, voyez azanium.
Assisias ou acisias, assises, 
Averium, marchandise. - Possint compellere mercatores extraneos ad gorbelandum averia ante dicta, 
Averium de pes marchandise qui se vend au poids, voir la note, 
Azamium pour aranium, airain - Teneantur significare emptoribus speciem metalli videlicet asserium, merbarium, azamium, 

B

Baccalarius
, bachelier. - Petro de Nuptiis, in legibus baccalario 
Bacivi, brebis qui n'a pas encore porté. - Premiciam de gallinatis, antibus et bacivis, .
Baillivia ou bajuliabaylie,  
Bajulus, bayle. - Senescalli judicis, vel bajuli, aut alterius officialis, 
Balneatus, lavé, baigné, enduit, - Dictum candelum seu pabili sit balneatum in bona cera veteri vel nova, 
Bamcagium, droit de place. - Ordinamus quod pedagiarii seu leudarii nova pedagia, bancagia seu leuda, 
Banchus, bancs sur lesquels on exposait les marchandises. - Quod in oblis, censibus domorum et in furnis, banchis et tabulis, 
Bannum, ban, publication d'un acte de l'autorité. - Quod banna et preconizationes fiant in dicta villa, 
Banqua, petit banc - Sed ad partem in banquis bassis ex tunc tales carnes vendantur, 
Barberius ou barbitonsor, barbier. - Quod nullus carnifex, barberius seu barbitensor sit ausus pilos porcarum et hominum,
Bardeiare ou bardejare, malaxer, pétrir. –Quod quilibet teulerius teneantur bene et fideliter bardeiare et decoquere tegulas, 
Bargare, broyer le chanvre et le lin, tiller. - Sit ausus bardeiare lina seu canepes, 122.
Bassus, bas, inférieur,
Baysator ou bayshator, apprêteur ou foulonneur de draps. - Nullus retonditor seu bayshator sit ausus humere facere pannos, 
Bedellus, sergent ou officier d'un ordre inférieur.
Bestucum ou bestritum, poil attenant à la peau. - Nullus sit ausus mesclare nec bestritum nec borram cum lana magenca,
Bezanhizium, laine d'agneau de 2 ans. Voyez Anhizium.
Blasphemia, crime de blasphème - Captus et deprehensus in crimini fraganti blasphemie, 
Blavus, bleu, 
Boca, bouche. - Humere facere pannos cum boca sive cospando, 
Bodula, borne, boule. - Habebunt decisionem pecharum , dampnorum, bodularum, limitum, 
Borda, métairie. – Habeant ponere et portare in padoenchis communibus dicte ville vel in eorum bordis propriis, 
Borra, bourre. - Sit ausus mesclare pelatam..... nec borram cum lana magenca, .
Boto, ocre. - Quod dicta mequa sit medietas de alqueto et alia medietas de boto, 
Botonus, bouton. - Sit ausus recipere aliquod nec patere pro filo nec botonis, 
Bursa, bourse. - Quod judices seu notarii nichil ad bursam suam levent a gentibus, 
Buthieularius, grand bouteiller. - Stephanus Johannis, buthicularii, 

C

Cadraginta
Cadraginta pour quadraginta, quarante,
Calciata, chaussée. - Ut protenditum ad caput calciate pontis de Alsacamba, 
Calificatio, espèce, nature. - Secundum calificationes delicti et delinquencium, 
Calquis, partie de la trame d'une pièce de drap. - Quod pexen duodecimus tertius decimus et de tribus calquis habeat octo palmos, 
Camerarius
, chambrier de France. - Stephanus Rotberti, ducis Burgondie, camerarii, 
Caminum, chemin, 
Cancellatus, payé, annulé, biffé. Patentes litteras domini nostri regis, non viciatas nec cancellatas, 
Canepis, canapis ou canepa, chanvre. - Bargare lina seu canepes,
Candela ou candelum, chandelle, 
Candelarius, fabricant de chandelles. - Quod nullus candelarius seu candelaria sit ausus fundere cepum imfra vallata, 
Caprum pour cuprum, cuivre. Teneantur significare emptoribus speciem metalli, videlicet, asserium,ferrum, caprum, metallum, 
Caput castri, partie d'un château plus fortifiée que les autres. - Ad construendum caput castri, 
Caractere, marque, monograme. - Sigilli nostri auctoritate ac regii nominis caractere inferius annotato fecimus communiri, 
Cardare, carder. - Sit ausus preparare nec cardare lanam cum tudellis, 
Carestia ou caristia, cherté. - Si bladum ascendat vel appareat caristia, 
Carnalagium, impôt sur la viande de boucherie. - Primiciarum vini, feni, carnalagii et eorum que sub carnalagiorum nomine continentur, 
Carnifex, boucher, celui qui abat les animaux de boucherie, 
Carniprivium, carême. - Invigiliis magnorum festorum et in ipsis festis ut Nativitatis, Pasche, Ascencionis, Pentecostes Domini, et omnium sanctorum, nec in carniprivio, 
Carreria, rue, chemin, 
Carta, titre, acte. - Et mei Petri Guarini, notarii publici de Vadegia, qui cartam ipsam scripsi, 
Cartariata, carterée, mesure agraire. - Unam cartariatam terre, ad mensuram dicti loci, 
Casalaria, emplacements pour jardins, 
Ceda, du roman Seda, soie. - Quod quilibet sartor de ceda et aliis aperalhamentis, 116.
Cedatura, soudure. - Quod non coperiant cedaturam si qua sit 
Cedatus, cancelli, terminé, paye, annulé.
Celerius pour Selerius, sellier.
Cereus, cierge, 
Cererium, cerise. - Revenditor fructuum ut pothe guindolorum, cereriorum, pomorum et pirorum, 
Cetoni
, laiton. - Cum rotis feri, plombi vel alterius metalli, nec cetoni pure, 
Cirogrillus, porc-épic, lapin. - Ne quis cirogrillos seu cuniculos venari présumant in claperiis,
Clamor, plainte, réclamation, 
Claperium, clapier. Voyez Cirogrillus.
Clausura, clôture. - Possint infra clausura dicte bastide construere vel facere construi ecclesiam seu capellam, 
Cloca, fossé, cloaque. - Ad quandam clocam que dividit honorem sive terram dornini Hispani de Jumaco, 
Collogium pour colloquium, colloque, pourparler, 
Collectio, récolte. - Venditor teneatur significare emptoribus tempus collectionis dictorum fructuum, 
Cartonata, cartonnat, mesure agraire, 
Cassa, annulés, non-avenus. - Quod omnia instrumenta confecta super paratgio... cassa sint penitus atque nulla, 
Colhardus, bélier. - Sit ausus vendere carnes ovium, colhardorum nec carnes bovinas sine medula, 
Commissionales litteras, lettres de commission.
Commissum, commise, saisie, confiscation d'un fief au profit du Seigneur, 
Commistere pour cominiscere, mêler avec,
Compedes, ceps en bois ou en fer servant à entraver les prisonniers. - Delinquentes et criminosos capiendi et incarcerandi, tenendique tam in compedibus ligneis quam ferris, 
Conquis, cruches. - Et in payrollis, cossis et conquis, 
Constabularius, connétable. - Stepharius Ymberti, constabularii, 
Coperire pour Cooperire, couvrir. Voyez Cedatura.
Cordoanis, peau de bouc dite de Cordouan, 
Cosparedo, mouiller le drap. - Sive cosparedo seu cum linteaminibus humefactis,
Cossis, vases. Voyez Conquis.
Costare, coûter, prouver. - Nec aliquis arquejator recipere donec costet dictum arquejatorem jurasse de tenendo ordinationes predictas, 
Crapa pour craba, chèvre. - Nec interficere aut pelare porcos, mutones, capras, 
Crinerium, étoffe dans laquelle il entrait du crin.
Crocea, jaune, couleur de safran - Sigillum domini nostri Regis cerea crocea cum simplici cauda impendenti sigillate,
Cumba, vallée. - Transeundo per cumban seu rivalium, 

D

Dapifer
, officier du roi chargé de garder les approvisionnements du palais. - Astantibus in palatio nostro quorum nomina supposita sunt et signa : dapifero nullo, 
Decoquere, défourner.
Decostare, coûter.
Denarium,, denier, douzième partie du sol. - Tres turonenses denarios, 
Delinquens, délinquant, accusé.
Descentibus pour descendentibus, descendants, successeurs, 
Devezia, taillis, forêts, bois communaux. - Si aliquis invenitur in dictis nemoribus seu deveziis, 
Dezanar, dezanava, mourir, mourait.
Dicimini, décidé, prononcé, 
Dieta alias delgi, répit, délai.
Digressio, changement, commutation de peine. - Videlicet faciendo digressionem de illa pena sanguinis ad penam honorariam vel pecuniariam, 
Dissaisina, dessaisissement.
Dissaisinare ou ressaisinare, dépouiller, enlever, rentrer, 
Disubriguare, défendre, empêcher, arrêter. - Auctorizare et disubriguare ab omnibus personis impedimentum, 
Docha, trame. - Textor ponat tres dochas de blavo vel rubeo vel alio colore diviso,
Dressare, arranger, dresser.

E

Edulus

Eycere, irouiscere pour ejicere, jeter - Nec alia fetentia proiscere nec etiam in carreriis eycere, 
Empero, néanmoins, en outre.
Encaramatura, du roman Escara ou encalar, jeter ou insérer un objet dans un lieu dont on ne peut plus l'extraire. - Si quis reperiatur teneus pravum saffranum ubi sit encaramatura vel alia prava mixtura, 
Escalatada ou excolatada, écourtée, tondue, 
Estateribus? balances,
Excalassare, passer au fer. - Quod quilibet sartor teneatur raubas talhare et ex toto dressare, preparare et excalassare, 
Excubium, veillée - Post pulsationem campane nocturne que consuevit pulsare pro excubiis seu vigilibus dicte ville, 
Excurare du roman Escura, nettoyer.
Exhoneratus pour Exoneratus, déchargé, 
Extirpari, arracher, défricher. - Dictas cadraginta cartonatas terre debet per dictam universitatem.... infra tres annos computandos, a die hujus confecti instrumenti extirpari, seu redegi ad culturam,
Eyscharmentum,. sarment. - Nullus habitator dicte ville sit ausus ponere nec tenere imfra fossata dicte ville fenum, paleas, restols, eyscharmentum, ultra unam brassam de quolibet genere, 

F

Femorerium
, fumier. – Quod nullus sit ausus ponere nec tenere femoreriurn imfra vallata,
Feodatarii, feudataires. - Quod feodatarii... promittent nobis et ipsis censum reddere constitutum, 
Feria, nom des sept jours de la semaine en commençant par le dimanche qui était la feria prima. - Actum fuit... undecimo die exitus mensis julii, feria septima, 
Ferraterius, marchand de fer. - Quod quicumque Peyrolerii, ferraterii et ceteri fabri,
Feudales. féodaux.
Filanderia, fileuse, filandière. - Quod quelibet mulier seu filanderia teneatur filare omnes tramas, 
Filassa, lin, laine ou chanvre en filasse. - Quod quicumque textor teneatur reddere pannum textum subtili pondere quo lanam vel filassam receperit, 
Filaturus, fileur, 
Flebotomia, partie d'une veine. - Nec sanguinem flebotomie imfra villam nec extra in femoreriis... proiscere, 
Fochum pour focum, feu. - In loco periculoso pro focho, 
Folratura pour foratura, fourrure. - Quod faciant folraturas per se de quolibet genere pellium, 
Franquisia, franchise, 
Frustia, coupon d'étoffe. - Et dimittere frustia seu pecias que supererunt preparatis et dressatis raubis predictis, 
Furnerius, fournier. - Quod furnerii et illi qui arendaverunt furnos teneantur calefacere furnos diebus lune, 
Fustis
, bois. - Quod nullus sit ausus imfra vallata ponere aliquod impedimentum terrarum lapidum., seu fustium aut liguorum ultra spacium octo dierum,
Fuzes, restes de cire ou de suif fondus. - Nullus sit ausus, in candelis cepi quas faciet sagimen nec cepum nigrum vel combustum, nec fuzes neque cineres cum cepo bono et legali immistere,

G

Gallinatis
, poulets. - Decimam de gallinatis anatibus et bacivis, 
Garba ou guarba, gerbe. - Reddant septimam partem in guarba vel in grano in eis terris,
Garnisiones, agents préposés à la garde des biens saisis. - Quod garnisiones in bonis alicujus debitoris non ponantur, 
Gasalium, bail à cheptel.
Gingibratum, préparation faite avec du Gingembre. - Nullus ypothecarius sit ausus ponere in pinhonato gingibrato vel aliis speciebus aut coffimentis, amidonum, farinam,
Gorbelare du roman Gorbela,corbeille, mesurer avec une corbeille. – Possint compellere mercatores extraneos ad gorbelandum averia ante dicta, 
Gosfare, mettre le poisson dans de l'eau pour tâcher de le conserver vivant. - Nec audeat dictos pisces reducere in aqua nec reducere gosfare,
Grangia, centre d'exploitation dans lequel les monastères enfermaient les récoltes de leurs terres voisines. - Coram molendino grangie de Calcassaco, 
Guindolus du roman Guindol, guigne. - Quod nullus revenditor fructuum ut pothe guindolorum, cereriorum, pomororum et pirorum, 
Guirencia, garantie. - Promisit bonum et firmam guirenciam de omnibus amparatoribus,
Guirens, garant. - Esse bonus guirens in juditio, 

H

Honeratus
pour Oneratus, chargé - Animalia quelibet honerata quibus libet rebus vel exhonerata, 
Honus pour onus, charge. - Cum honere quarumlibet rerum vel sine honere, 
Hospitium, maison. - Quod sartores teneantur raubas talhare et quas faciet in domo cujus erunt raube et presente domino vel alia personna idonea dicti hospitii, 
Hostalerius ou hostalarius, hôte, aubergiste. - Quod nullus hostalerius sit ausus recipere aliquid ab hospitibus seu viatoribus per lectis, 

I

Imbrices
, tuiles, auges. - Quod nullus vendens merluciam vel alios pisces salsos, aquas dictorum piscium qui tenentur in imbricibus, sit ausus aquas prohiscere in careria sed in propriis semalibus quas teneat subtus embrices predictas, 
Imfra pour infra, dans, à l'intérieur, 
Imperpetuum pour In pepetuum, à jamais, pour toujours, - Concedimus mure et imperpetuum, 
Impignorare pour pignorare, engager, saisir, mettre en gage, hypothéquer. - Et si forte predicti terre venderentur vel impignorarentur in toto vel in parte, 
Incontinenti, sur-le-champ, incontinent. - Quod quicumque textor reddere incontinenti mercatoribus pannos deum egesserit eosdem de Terio, 
Incurrimentum, poursuite, peine infligée, condamnation. - Si Possessiones immobiles venerint in comissum, incurriimentum hujus modi inter nos et monasterium per medium dividetur, 
Incursus, saisies - Preter incursus hereseos qui debent ad nos in solidum pertinere.
lndilate, sans retard.
Indita, indiquée. - Penam super hoc inditam pro vino jam posito nobis et partibus, 
Inquatantor, officier chargé des ventes à l'encan. - Videlicet quod inquantator dicti loci recipit et recipere consuevit de iis que in dicta villa de quolibet solido tolosanso rerum, per ipsum venditarum, 
Inquantum, encan. - Hec sunt ordinationes seu jaulerie et inquantorum,
Insulata, lieu isolé, petite île - Insulata que estin rivo Gimone et aquam undique circa,
Intemptare, violer, aller contre.
Interdicatur pour interdicetur, soit interdit..- Et qui jurare recusaverit, interdicatur sibi ministerium hostalerie,
Interinatio, entérinement. 

J

Jactura
. , peine.
Jaularius ou jaulerius, geôlier, 
Jauleria, geôle. - Hec sunt ordinationes seu jaulerie et inquantorum, 
Judicatum, jugement.

L

Laborantia,
agriculture - travail de la terre. - Quod. laborantia et agricultura principalis loci Bellimontis... consisteret in vineis,
Lanasserius,. fileur de laine, celui qui travaille la laine. - Quod nullus lanasserius sit ausus tradere lanam alicui arqueiatori, 
Lectuarium, électuaire, opiat. - Quicumque ypothecarius teneatur transcribere in suis libris recepta quas récipient a medicis super ysoropis, lectuariis et aliis rebus medicinalibus, 
Leuda, leude, droit de péage, impôt, 
Leudarii, gens chargés de la levée du droit de leude. -  Quod pedagiarii seu leudarii nova pedagia seu leudas non exigant, 
Licentiatus, licencié. - Pacificatio inter dominum Petrum , Cedalh, licentiatum, judicem Verduni,
Licheria, gourmandise, licherie. - Quod nullus venditor vinorum sit ausus dare panem nec aliquam licheriam potatoribus in taberna, 
Ligative, insérées, attachées. -  Tot signa quod erunt ligative, in pexine, 
Ligneria, bûcher, tas de bois. - Ne quis cirogrillos seu cuniculos venari presumant in claperiis, ligneriis, vel aliis locis,
Linosio, de lin. - Quod nullus sit ausus vendere de nogato linosio aut alterius pastus indebiti, 
Lissa, lisses, ficelles non doublées. - Quod nullus textor audeat ducere lissam vacuam nisi per unum tornum, et quod intus panno non sint nisi octo vel novem lisse ad minus, 
Localia, emplacements, locaux. - Videlicet medietatem mille localium ad opus domorum que ibi constructe sunt et que in posterum construentur, 
Lotulares pour soculares. Voyez ce mot.

M

Macellus, marché à la boucherie. - Quod nullus carnifficum seu macellariorum dicte ville, in macellis destinatis in dicta villa ad vendendum bonas carnes, sit ausus vendere carnes ovium, nec carnes porcorum leprosorum,
Macellarius, boucher, marchand de viandes de boucherie. Voyez Macellus.
Machinatio, fourberie, astuce. - Non vi nec dolo nec machinatione circumventus, 
Magenca lana, laine grossière, drue, forte. - Mesclare borram cum lana magenca, 
Mancipium, jeune homme. - Quod nullus minister seu magister ali cujus ministerii sit ausus substrahere alteri....... mancipium seu juvenem, 
Meca ou mequa, mèche. - Quod nullus sit ausus mulhare mecam cum nigro cepo, 
Megerius, à moitié. - Et si de forte de panno megerio defficiebat una libra, 
Menioe, murs, remparts. - Nec eis permissum sit domos edifficare, nec aliquas clausuras facere intra totum circuitum meniarum ville nec de super,
Mensurator, mesureur, arpenteur. - Petro Bigore, mensuratore communi Tholose, 
Mercatura, marchandises. - Quod nullus tenens in dicta villa pannos aut mercaturas alias cujus cumque conditionis existant,
Mercha, marque. - Quod nullus teularius sit ausus in dicta villa facere tegulas nisi ad marcham aut  pagelam seu molle antiquas.,
Mercerius, mercier, marchand de menus objets. - Quod nullus... sit ausus vendere aliquod opus cere vel coffimentorum alicui mercerio extraneo vel privato causa revendendi, 
Merchans ou marchans pour mercans, marchand. - Sed totum opus sit bone cere et bene merchantis, 
Mercimonia, petites marchandises, 
Merlarium, sorte de métal. - Asserium, merlarium, aranium, ferrum.
Merluciam, merluche, morue sèche. - Nullus vendens merluciam, vel alios pisces salsos,
Michi pour mihi, à moi,  
Mingere, jeter, verser, répandre. - Sit ausus de nocte nec de die per fenestra mingere aquam putridam, 
Ministerium, police, administration, métier. - Quod dicti bajulos et consules possint in quolibet dictorum ministeriorum instituere quolibet anno bonos et ydoneos ministros seu bajulus qui in quolibet ministerio habeant considerare si feliciter se habebunt dicti ministrales, 
Mescla, mélanges.
Mesclare. mélanger. Voyez Magenca.
Meta, pierre, borne. - Sicut dictus caminus inde descendit de meta in metam usque ad rivum de Caravaissa, 
Metallum, métal, marmite en fonte.
Ministerium, office, métier, 
Ministri, agents, officiers publics, gens de métier. Voyez Ministerium.
Mixtura, pour Mistura, mélange - Quod omnes olerii teneantur facere et extrahere de nucibus bonum et sufficiens oleum absque aliqua prava mixtura, 
Molendinum, moulin. - Juxta rivum de Gimona coram molendino grangie de Calcassaco.
Molle, moule. Voyez Mercha. 
Mortalicium, Mortalicia, biens meubles qui se trouvent dans une succession. - Mortalicia, nuptiis et juribus omnibus ecclesiasticis et ad ecclesiam pertinentibus, 
Mulhare, du roman muelhar, mouiller. - nullus bayshator sit ausus mulhare seu humere facere pannos cum boca, 
Multizare, faire subir aux fourrures une certaine préparation. - Quod nullus pelliparius sit ausus multizare pelles seu ad multizarium ponere de festo onmium sanctorum usque ad Carniprivium, 
Multizarium. Voyez Multizare.

N

Narrativa, récit. - Quod dicte littere continebant narrativam quam continent littere dicte commissionis, 
Nichil, pour Nihil, rien
Nichilominus, pour Nihilominus, néanmoins, 
Nogatum, nougat. - Quod nullus trulherius sit ausus de nogatis emptis vel suis propriis retrotrahere oleum, 
Nucleus, noix. - Si contingat quod aliquis olierius vel revenditor emeret oleum vel nucleos, 
Nuncius curiæ, appariteur de la cour du juge, huissier. - Judices instituendi pro tempore et bedelli seu nuncii curie jurabunt fideliter tenere et servare nobis et monasterio predicto, 

0

Obolus, obole, monnaie représentant la moitié du denier. -  Mandamus quod solvant de ove cum fetu suo tres obolos Tolosanos, 
Olierius ou Olerius, marchand d'huile. - Quod nullus olierius, seu revenditor dicte ville audeat vendere nec mensurare oleum nucum cum mensura, etc. 
Ollis, du roman Ola, marmite en terre cuite.
Operatorium, boutique, atelier magasin, salle, 
Operatorium commune, halle. - Mercham que ordinabitur ,in domo seu operatorio communi, 
Odinium, celui qui succède à un autre à titre d'héritier ou autrement. - Dictus Bernardus Galterii sibi et suo ordinio salvis et retentis, 
Ordinatio, ordonnance, statuts,
Orenda, bord, orée. 
Ortalicia, jardinage. - De ortaliciis quas ortolanus faciet rectam decimam prestabit, 
Ortolanus, jardinier. Voyez Ortalicia.

P

Pabili, mêches. - Dictum candelum seu pabili sit balneatum in bona cera, 
Paccatus, payé. - Et de eadem se habuit et tenuit pro paccato et contento, 
Padoenchis, Padoencis, pâturage. lieu vague, vacants. - Et sex arpenta terre propascuis sive padoenchis et ademprivis concessis hominibus Bellimontis, 
Pagela, marque, moule, mesure. Voyez Mercha.
Palhacia, du roman palhat, fumiers. - Sit ausus per fenestras mingere aquam putridam, nec palhacia, nec alia fetentia proiscere, 
Palmus, pan, mesure égale au neuvième du mètre,
Pancosserius, fournier, boulanger, 
Paratat, parée, droit perçu pour les frais faits par les officiers royaux, les évêques, etc., dans leurs tournées. - Quod senescallus deffendat singulos a nova exactionne prestationis parate, 
Pariatgium, société, paréage. Pariatgium seu societatem inferius aunotatum fecerunt,
Pasata, pour parata. Voyez Parata.
Pastata, en pâte. - Nec ponere in cereis. Candelis vel tortis siis ceram pastatam, 
Parsones, copartageants, indivis.
Payrollerius , chaudronnier Voyez Payrollus.
Payrollus, du roman Payrol, chaudron.- Quod quicumque fabri, payrollerii, ferraterii ,et ceteri fabri teneantur... in payrollis, cossis et conquis quando stanhabuntur quod non coperiant cedaturam,
Parcium, pour partium, des parties. - Nisi per appellationem parcium suspendantur, 
Pecha, délit, méfait. - Consules habent et habebunt totalem decisionem pecharum, dampnorum, bodularum. 
Pecia, pièce de terre. - Alia pecia se tenet cum predicto camino qui vadit de Bellomonte versus Lectoram, 
Pedagium, péage,
Pedes, debout, sur pied. - Et dum vendent sint pedes et non sedeant, 
Pelata, laine qui touche à la peau. - Nullus sit ausus mesclare pelatam anhizium, nec bezanhizium, etc., cum lana magenca, 
Pelliparius, pelletier, fourreur. - Quod nullus pelliparius sit ausus excutere forraturas seu pelles in careria publica, 
Percussores, ceux qui battent ou frappent. - Ubicumque consules invenient tabernariis percussores, aut alios malefactores, 
Per so que, afin que.
Pertica, branche, perche. - Si vero frangerit perticam (albarum) seu scinderet a parte superiori,
Pes, pour pondus, poids. 
Peysonerius, marchand de poisson, poissonnier. - Quod nullus peysonerius seu venditor piscium recencium audeat tenere nec vendere pisces coruptos in dicta villa. 
Pexen, pièce de drap ou de toile - Quod pexe seu pexen... de tribus calquis habeat octo palmos in longitudine, 
Picta, pite, petite monnaie valant la moitié de l'obole et le quart du denier ; mais que l'on confondait souvent avec l'obole. - Quod dent et solvant pro quolibet ancere unam pictam seu obolum turonensem.
Pila, sorte de jeu, - Quod nullus imfra fossata dicte ville, sit ausus facere ludum cum rotis feri, plombi, vel alterius metalli, nec cetoni pure, seu pile rotonde, 
Pinhoratum, préparation faite avec le fruit du pin. Voyez Gingibratum.
Pipa, pipe, futaille contenant deux barriques de vin - Audivit dici quod uno semel una pipa vini extranei fuit posita in eodem loco, 
Piscatorium, vivier, lieu où l'on pêche.
Polalha, volaille, du roman Pol, poulet. - Quod nullus revenditor polalhe nec fructuum comestibilium,
Pomum, pomme. - Quod nullus venditor fructuum ut pothe guindolorum, cereriorum, pomorum et pirorum, 
Populari, peupler, habiter. Quod nos vel nostri successores non permittemus clericos, milites sive aliquos religiosos indicta villa seu bastida populari sine abbatis et conventus dicti monasterii assensu et conveniencia speciali,
Porcellata, portée d'une truie - De duabus porcellatis, unum porcellum uno anno de prima porcellata et in secundo de se cunda porcellata, 
Portanellum, petite porte. - Nisi essent res comestibiles et quod illas possent vendere in operatoriis clausis aperto portanello operatorum, 
Possethenus, pleinement, entièrement. - Et paratum se obtulit contenta in eisdem (litteris) possethenus adimplere
Potator, buveur, vendeur de vin. - Quod nullus venditor seu potator vinorum.... dum vendetur vinum ad tabernam sit ausus intrare cellerium de quo vinum abstrahetur nisi ille qui mensuravit vinum, 
Pothe. Voyez Puta.
Pravitas, mauvaise qualité. -Tunc tempus textor ponat tres dochas de blavo vel rubeo vel alio colore divisso, ita quod possit cognosci pravitas panni, 
Preco, crieur public, appariteur. - Qui Vitalis preco communis dicti loci preconizavit publice per dictam villam ut moris est sic fieri in talibus, 
Preconizare, publier. Voyez preco.
Preconizatio, publication. - De qua preconizatione fieri faciatis publicum instrumentum, 
Prelatus, prélat. - A nova impositione servitutis facienda per prelatos seu alias ecclesiasticas personas, 
Prelibatus, déjà nommé susnommé. - Ad prelibatorum consulum et habitantium Bellimontis utilitatem executioni demandandum fore pronunciasset, 
Primicinus, pour primicerius, premier.
Pristicus, celui qui pétrit, boulanger.
Prisonagium, emprisonnement. - Quod si quis aliquem in carcere fecerit deteneri injuste, puniatur in expensis reddendis capto seu detento et pro eo solvere prisonagium teneatur, 
Prizio, prison. - Quod castellani regii seu jaulerii prizionum ac carcerum dicte senescallie, 
Proiscere, pour projicere, jeter. - Quod nullus carnifex triperius.... sit ausus sagimen, ventrem nec alia fetentia animalium qua interficient in careriis seu locis publicis proiscere nec dimittere infra dictam villam seu extra, 
Prothellare, pour protelare, remettre, différer. - Obmiserit aut plus debito prothellaverit, 
Pua, aiguillée, poinçon, navette. - Quod nullus textor audeat ducere dum faciet texturam ultra duas puas vacuas, 
Punheria, pugnère, mesure égale à huit boisseaux. - Quod nullus pancosserius lucretur in quartone frumenti, nisi videlicet pro qualibet punheria quatuor denarios turonenses. 
Puta, ut puta ou pothe, tel que, par exemple. - Nec excoriare animalia grossa ut puta boves,  - Quod nullus revenditor fructuum ut pothe guindolorum, cereriorum, etc., 

Q

Quartone, quarton, mesure de capacité. Vovez Punheria.
Quathinus, pour Quathenus. Tenorem presentium mandamus quatinus, 
Querimonia, plainte procès. Per consules Tholose et plurium aliorum locorum dicte senescallie exposita querimonia continebat, etc.,
Questa, quête ou impôt levé par une collecte que les habitants fesaient eux-mêmes. - Quod si nos vel successores nostri faceremus talliam sive questam, in dicta bastida sine abbate et conventu, vel ipsi sine nobis, tota illa tallia sive questa, sive esset voluntaria seu coacta, per medium dividatur, 
Quictus, quitte, libéré, dispensé. 
Quindena, quinzaine. - Quando clamores fient de debitis, et debita erunt confessata eis detur quindena, ut moris est,

R

Racens, rance. - Quod nullus sit aussus commistere oleum racentem sen antiquam... cum oleo dulci et bono, 
Rancitas, saveur rance. - Quod venditor teneatur exprimere emptoribus amaritudinem vel rancitatem seu antiquitatem et statum dicti olei, 
Rauba, vêtement, robe. - Quod nullus sartorabaliis qui facient fieri raubas sit ausus aliquod recipere nec petere pro filo nec pro botonis,
Recolere, se souvenir, 
Recosirare, vérifier, reconnaître - Quod quolibet annos recosirare seu recognoscere faciat pondera et mensuras predicta,
Reddedum, pour redendum. Compellatur ad reddedum cum dicto suo magistro ad complendum tempus seu collogii antedicti ad cognitionem curie domini judicis Verduni,
Reperdidum, pour deperditum, perdu, 
Resayziare, pour ressaisinare, resaisir, reprendre, rendre, remettre, 
Restols, chaume. - Quod nullus... sit ausus ponere nec tenere imfra fossata dicte ville fenum, paleas, restols ultra unam brassam de quolibet. 
Retonditor, retondeur de draps. - Quod nullus retonditor seu bayssator sit ausus facere pactum cum aliquo sartore de salario seu labore quem habere debebit ratione pannorum retonditorum, 
Retornatio, revendication. - Dictam insulatam dictus dominus abbas sibi retinuit, et monasterio Grandissilve ; quam retornationem dicte insulate... predictus senescallus non admisit, 
Retroacapite, réacapte, arrière acapte, droit dû au seigneur a la mort d'un tenancier. - Quod habeat inde de retroacapite, quando evenerit, de quolibet arpento 1 obolum turonencium, 
Ripperia ou riparia, rivage. - Et ab inde protenditur ad viam quam ipse dominus abbas et sindici predicti assignaverunt in ripperia Gimone, 
Rivalum, rive, petite vallée. - Transversando per cumbam seu rivalium. 
Rozina, résine. - Sit ausus miscere inopere cerei et torciorum, candelarun vel cereorum rozinam, cepum, oleum... 

S

Sabaterius, cordonnier. - Quod nullus sutor seu sabaterius sit aussus tingere solas socularium, nisi dicte sole essent uncte de sagimine, sive cepo, 
Saffranum, safran. - Quod siquis reperiatur tenens pravium saffranum ubi sit encaramatura vel alia prava mixtura, 
Sagimen, graisse, suif. - Quod nullus sit ausus, in candelis cepi quas faciet, sagimen nec cepum nigrum... , immistere,
Saisina, possession , saisine , saisie, 
Salvazina, bêtes sauvages, gibier.
Scabessa, diminuer, tondre. - Sed quod pelles seu folraturas teneantur escolatadas seu scabessadas, 
Scribanaria, bureau, étude. - In operatorio scribanerie mei notarii ordinarii predicte, 
Signum, marque, signature 
Signare, marquer. - Teneatur habere pondus seu pondera ac mensuras signatas per illum qui deputabitur ad signandum et tenendum originalia ponderum et mensurarum, 
Soculares, pour Subtalares, souliers, chaussures. - Quod quicumque sutor seu sabaterius revelare teneatur emptoribus socularium cujus corii erunt soculares, 
Sola, semelle.
Solidata, salaire, représentation du prix d'un objet vendu. - Quod... non teneatur sibi solvere solidatam sibi promissam, 
Sotus ou Gosfatus, poisson conservé dans l'eau. Voyez Gosfare.
Spisso, épaisseur. - Quod nullus teulerius sit ausus facere tegulas planas aut cavas in amplo nec in spisso nec in longo nisi ad mercham, 
Stancha, étangs. - Continentur infra dictos limites piscatorium et stancha molendini Guillermi Pintoerii, 
Stanhari, étamer. - Quando stanhabuntur quod non coperiant sodutaram si qua sit, 
Summarie, sommairement. - Narrando et suum summarie et de plano explicando, 

T

Tala, dégâts, dommages. - Qui inveniretur faciens talam in albaredis, 
Talhare, couper, tailler, imposer. - Nisi forte nos communiter talliaremus regnum nostrum, - Teneantur raubas talhare et ex toto dressare et preparare,
Tallia, taille, impôt. - Quod si nos vel successores nostri faceremus talliam vel questam,
Telerius, melier de Tisserand. - Teneatur reddere mercatoribus... pannos dum egesseret eosdem de Telerio, 
Tempestat, enlevé par l'orage, grelé.
Temptorium, pourTentorium, tente. - Sit ausus tenere temptorium ad vendendum in diebus dominicis, 
Tessones, cochons. - Nec carnifices pro revendendo edulos, agnos tessones, seu tessonas,
Torardorum, sorte de fourrure. - Nec sint ausi mesclare pelles agnorum cum pellibus Torardorum,
Torcular, faire des torches. - quod nullus trulherius sit ausus de nogatis emptis retrotrahere oleum nec reducere ad torcular, 
Tosciens quosciens, pour toties quoties, toutes les fois que 
Tramas, étoupes.
Transceant pour transeant passent. - Dummodo ultra villam... causa vendendi alibi cum predictis non transceant,
Transversare, passer par, traverser.
Triperius, tripier. - Quod nullus carnifex triperius sit ausus sagimen, ventrem nel alia fetencia animalium in carreriis.. proiscere, 
Trossa, fagots.
Trulherius, presseur d'huile. - Quod nullus trulherius sit ausus de nogatis emplis retrotrahere oleum, 
Tudellis. fourneaux à tuyau. - Quod nulla mulier nec alia persona sit ausus cardare lanam cum tudellis in quibus ponitur ignis. 
Turonenses, tournois, sous ou livres tournois, 

U

Unenque, semblables à, telles que.

V

Vallata, fossés,
Vanare, pour vannare, annuler, modifier. - Instrumenta producendi, vanandi judicium,
Vaxa pour vacca, vache. - N ullus sutor... videlicet in socularibus corii bovis seu vaxe non ponatur,
Vayris, vair, petit-gris, fourrure. - Nec sint ausi mesclam facere deforraturis novis vayris forraturas veteres, 
Vela cara, rideaux. - Nullus hostalerius sit ausus recipere aliquid ab hospitibus per lectis nec pro vela cara, 
Ventilare, décider, évaluer, apprécier. - Illasque causas coram ipsis ventilari facere, 
Vicaria , viguerie, vicairie. - Quod litteris vicarie Tholosane continentibus, 
Votum, volonté.

Y

Ypothecarius, apothicaire, droguiste. 
ysoropis , dérive d'hyssopum, hysope, pris en terme général pour toutes sortes de plantes médicinales. - Quicumque ypothecarius teneatur transcribere in suis libris receptas quas récipient a medicis super ysoropis, lectuariis et aliis rebus medicinalibus,.

Page suivante : Table des noms de personnes

Site généré avec le CMS UTOPIA développé par In-Cité Solution pour le CDG82 dans le cadre du PRAi